Daripada Erbakan Kepada Erdogan : Bahagian 1
Turki merupakan
sebuah negara yang meninggalkan kesan mendalam terhadap sejarah dunia khasnya
pada era moden. Ditinjau dari lensa sejarah Islam, saya berani menyatakan
bahawa Turki penuh dengan konflik dan kedinamikan tersendiri dari segi
perjalanan survival politik umat Islam, terutama pada usia-usia akhir
pemerintahan Uthmaniyyah seperti era Sultan Abdul Hamid kedua dan era
selepasnya. Di sebalik kerumitan latar belakang sejarah dan kepelbagaian wacana
yang terisi dalam politik Turki, penulisan ini hanya bertujuan menulis beberapa
ciri dan wacana penting sepanjang perjalanan era perubahan pemikiran Islamis di
sana pasca-keruntuhan pemerintahan Uthmaniyyah, khasnya pertembungan pemikiran
dan pergerakan dua ideolog utama iaitu almarhum Necmettin Erbakan (1926-2011)
dan Recep Tayyib Erdogan (1954-sekarang).
Negara kelahiran
Sultan Muhammad al-Fatih ini tidak dapat lari daripada nama Mustafa Kemal
Attaturk (1881-1938), sosok besar yang telah memansuhkan sistem khilafah dan
juga mensekularkan Turki ataupun disebut sebagai Kemalism atau
sebahagian daripada laicism menurut beberapa penganalisis, antaranya Dr
Azzam Tamimi[i].
Justeru pertarungan politik di Turki seringkali melibatkan isu-isu gerakan
Islam dan pertembungan mereka menjadi begitu kompleks apabila campur tangan
pihak tentera mudah untuk berlaku, sekalipun melibatan pemerintahan yang
terpilih menerusi pilihanraya sebagaimana pernah berlaku kepada Adnan Menderes,
Suleyman Demirel dan Erbakan. Ahmet T.Kuru, seorang pensyarah di San Diego
State University dalam sebuah tulisan bertajuk The
Rise And Fall of Military Tutelage in Turkey: Fears of Islamism, Kurdism and
Communism[ii] telah menyatakan:
“All democratically
elected Turkish prime ministers struggled with various degrees of military
interventions. Adnan Menderes was hanged following the 1960 coup, Süleyman
Demirel was thrown out of office as a result of the 1971 and 1980 coups, while
Necmettin Erbakan was forced to resign as a consequence of the 1997 “soft”
coup.”[iii]
[Kesemua Perdana
Menteri Turki yang dilantik secara demokratik terpaksa menghadapi campur-tangan
pihak tentera walaupun dalam darjah yang berbeza. Adnan Menderes dihukum gantung selepas rampasan kuasa pada tahun
1960. Süleyman Demirel pula dirampas
kuasanya hasil daripada pemberontakan tentera tahun 1971 dan 1980. Sedangkan
Necmettin Erbakan dipaksa untuk meletakkan jawatan akibat daripada rampasa
kuasa secara “halus”].
Kemunculan Necmuttin
Erbakan
Erbakan merupakan
seorang pemimpin berkarisma dan bercita-cita tinggi dalam mengubah landskap
politik Turki. Merupakan seorang jurutera dan ahli akademik, beliau terkenal
dengan semangat juang yang tinggi dan tidak pernah berputus asa dalam
menggerakkan kumpulan Islamis di sana. Parti pertama daripada sebilangan parti
yang diketuai oleh Erbakan ialah Milli Nizam Partisi (MNP – National
Order Party), yang telah ditubuhkan pada Januari 1970[iv].
Parti yang
menonjolkan ciri nationalism dan mengkritik cosmopolitanism itu
berpandangan identiti Turki dan masa depannya bersama dengan dunia Islam
berbanding Barat, justeru menyebabkan parti itu telah dibatalkan menerusi
campur tangan tentera atas alasan ia bercanggah dengan secularism[v].
Seterusnya beliau
menubuhkan parti Milli Selamet Partisi – National Order Party - (MSP)
pada Oktober 1972. Parti beliau kali ini terus menampilkan watak yang
anti-Barat dan mengukuhkan kesatuan dengan negara-negara Muslim yang lain
sebagaimana parti sebelumnya. Menurut Ihsan Yilmaz:
MSP’s ideology was
almost the same as the closed MNP. The MNP argued that the westernization had
fragmented Turkish society. Erbakan envisaged that based on Anatolian heavy
industry, a stronger Turkey would loosen the ties with the West and become the
leader of the Muslim world under the umbrella of a Muslim Common Market, with
the Islamic dinar as its common currency. Also, a Muslim Defense Alliance would
be developed.[vi]
[Ideologi MSP adalah hampir sama dengan MNP yang dibubarkan. MNP
berpandangan bahawa faham Westernisasi telah memecah-belahkan masyarakat Turki.
Erbakan mempunyai visi bahawa berdasarkan industri berat semenanjung Turki,
negara Turki yang kuat akan melonggarkan keterikatan dengan Barat dan menjadi
pemimpin dalam dunia Islam di bawah payung Pasaran Umum Umat Islam. Begitu juga
dinar Islam akan menjadi matawang umum. Dan Persyarikatan Pertahanan Umat Islam
akan diwujudkan.]
Wacana ini pada zahirnya merupakan titik penting yang jelas perbezaannya
dengan kumpulan “Erdoganistik” (yang akan menyusul perbahasan tentangnya
nanti). Latar belakang dunia Islam pada masa itu yang menanggung perit
kehidupan pasca era penjajahan seolah-olah telah mencipta pemikiran sebegini.
Selain Turki yang pernah berada di bawah pemerintahan “secular-kemalism”
yang tidak neutral agama (laicism), Tunisia dan Algeria juga berhadapan
dengan situasi demikian sebagaimana pernah ditulis oleh Azzam Tamimi dalam
bukunya Rachid
Ghannouchi: A Democrat Within Islamism.[vii]
Pada tahun 1980,
sebuah lagi military coup telah berlaku dan MSP turut diragut nyawa
sebagaimana seluruh parti politik yang lain. Namun sebagaimana dijangka,
setelah keadaan kembali reda Erbakan menubuhkan parti baru yang dinamakan Refah
Partisi (RP – Welfare Party) yang dipandang oleh Yilmaz sebagai
tidak berbeza dengan ideologi parti-parti yang ditubuhkan Erbakan sebelum ini.
Namun Refah Partisi kelihatan lebih berkredibiliti pada kali ini
lantaran dapat meningkatkan undian selepas pilihanraya tempatan, selain
beberapa anggota mereka telah menjadi Datuk Bandar di beberapa kawasan seperti
Ankara dan Istanbul.[viii]
Erbakan sebagai PM
dan Post-modern coup
Strategi Refah
Partisi semakin menarik perhatian warga Turki dan kemuncaknya mereka
berjaya menubuhkan sebuah kerajaan gabungan bersama Dogru Yol Partisi
(DYP – The True Path Party). Sebagai sebuah parti gabungan yang besar,
Erbakan telah terpilih menjadi Perdana Menteri Islamis yang pertama di Turki
dan salah satu tindakan pertama beliau selepas dinobatkan sebagai Perdana
Menteri ialah menjemput para pimpinan al-Ikhwan al-Muslimun untuk menghadiri
majlis makan malam bersama-samanya. Tidak cukup dengan itu, beliau juga telah
menambah seteru dari pihak Barat dan dari dalam negaranya sendiri apabila telah
mengadakan kerjasama ekonomi dengan lapan buah negara Muslim atas nama D-8.
Beberapa tindakan beliau tersebut juga telah mengundang perang psikologi
daripada pihak media dalam tegara tersebut kononnya Negara tersebut diperintah
oleh kumpulan Islamis yang radikal.[ix]
Lantas pada Jun 1997
Erbakan terpaksa meletakkan jawatan setelah beberapa bulan berlaku komplot oleh
pihak tentera untuk menjatuhkan beliau atas tuduhan pemerintahannya bersifat “anti-secular”.
Peristiwa tersebut popular dalam kalangan pengkaji politik antarabangsa sebagai
post-modern coup. Berkenaan hal tersebut, penulis buku ‘The Islamic
Leviathan: Islam and the Making of the State’, Vali Nasr telah mengulas
dalam satu jurnal bertajuk The Rise of Muslim Democracy dengan
sebagaimana berikut:
“The Turkish
military, long the fierce keeper of Kemalism’s secularnationalist flame, was
not reconciled to an Islamist ascendancy. Beginning in early 1997, the generals
launched what Cengiz Çandar has dubbed a “postmodern coup,” manipulating the
courts and the parliamentary process to upend Erbakan’s government.”[x]
[Pasukan militer Turki, yang secara tradisinya merupakan benteng
pertahanan sekularisme dan nasionalisme Kemal Attartuk tidak akan sama sekali
tunduk kepada kekuasaan para Islamis. Sejak dari awal tahun 1997, pihak Jeneral
tentera telah melancarkan apa yang dinamakan oleh Cengis Candar sebagai
“rampasan kuasa `pasca-moden, “memanipulasi proses mahkamah dan undang-undang
demi menjatuhkan kerajaan Erbakan.”]
Kemudian pada Januri
1998 pihak mahkamah telah mengharamkan Refah Partisi dan Erbakan
dilarang daripada menyertai politik selama lima tahun. Namun atas kebijakan dan
strategi Erbakan dan teman-temannya, Fazilet Partisi (FP – Virtue
Party) telah ditubuhkan sebelum pengharaman Refah Partisi dan Fazilet Partisi telah beroperasi
di bawah pemerintahan teman rapat Erbakan iaitu Recai Kutan sehinggalah Fazilet
Partisi turut diberhentikan operasinya oleh mahkamah pada Jun 2001.[xi]
Perdebatan Idea: Gelenekciler
dan Yenilikciler
Seakan-akan sudah
menjadi lumrah bahawa sesiapa sahaja yang mahu menjadi pencetus dan penggerak
kepada perubahan, akan bertentangan dengan kumpulan yang sedia ada yang berbeza
pendekatan dan pemikiran dengan mereka iaitu, “kaum tua” dan sementara mereka
digelar “kaum muda”. Jika Indonesia terkenal dengan arus perubahan yang dibawa
oleh Kiyai Dahlan menerusi gerakan Muhammadiyyah, Mesir dengan Hasan al-Banna
menerusi kumpulan al-Ikhwan al-Muslimun yang meneruskan legasi pemikiran
Abduh-Redha dan tempat-tempat lain yang kelihatan turut bernada serupa,
demikian juga pengamatan saya terhadap agenda perubahan yang berlaku terhadap
Islamis di Turki.
Kumpulan pertama
iaitu Gelenekciler (tradisinalis) yang lebih berpaksikan kepada
pemikiran Erbakan dan Recai Kutan secara terangan berselisih idea dengan
kumpulan Yenilikciler (reformis) yang diketuai Erdogan, Abdullah Gul dan
Bulent Arinc. Sekalipun wujudnya perselisihan, namun pengaruh dan implikasi
pertembungan idea antara dua kumpulan itu sekurang-kurangnya menyebabkan Fazilet
Partisi yang merupakan sebuah parti yang ditubuhkan selepas post-modern
coup telah melakukan perubahan terhadap beberapa perkara dalam teori
perjuangan mereka seperti menolak eksploitasi agama dan laicism sebagai
instrument dalam politik, mencadangkan sebuah negara yang berasaskan hak asasi
manusia dalam melindungi hak kebebasan dan menolak menyalah gunakan negara
sebagai alat diskriminasi agama tertentu, kumpulan, ideologi dan kepercayaan.[xii]
Fazilet Partisi juga turut tidak
lagi mengangkat slogan anti-Barat, sebaliknya menyantuni nilai-nilai politik
Barat seperti “more democracy”, “pluralist society”, decentralization”,
“globalization”, “privatization” dan “basic rights and liberties”.[xiii]
Selain itu mereka (reformis)
turut mengkritik secara terbuka pendekatan Refah Partisi sebelum ini
yang telah melakukan kesilapan dengan menggunakan agama, Erdogan sebagai contoh
menggariskan bahawa sesebuah negara sepatutnya bersifat neutral dan tidak
dicampuri urusan keagamaan. Seorang lagi tokoh Yenilikciler, Bulent
Arinc pula menyatakan menghormati pandangan dan keyakinan orang lain merupakan
perkara yang paling asas dalam demokrasi. Sementara itu Abdullah Gul yang
pernah bertanding menentang Recai Kutan untuk kerusi Fazilet Partisi
juga bersetuju dengan idea-idea baru Erdogan dan Arinc tersebut selain
menekankan bahawa mereka cadangan mereka ialah kebebasan beragama bukannya
negara agama dan beliau turut menyatakan komitmen mereka yang tinggi dengan
demokrasi sebagai mekanisme pemerintahan terbaik.[xiv]
Sesuatu yang menarik
pada pemerhatian saya ialah gerakan intelektual dan idea merupakan kumpulan
yang wujud di sebalik perubahan wacana daripada Milli Nizam Partisi
kepada Fazilet Partisi dan seterusnya kepada Adalet ve Kalkinma
Partisi - AKP - (perbincangannya
akan menyusul selepas ini). Selain Yenilikciler yang mengetuai gerakan
kaum muda, Abdullah Gul juga direkodkan telah menubuhkan dan menjadi pengarah
kepada sebuah institusi penyelidikan sosial
iaitu ANAR, beberapa tahun sebelum penubuhan AKP.[xv]
Situasi ini turut
berlaku di Iran apabila Andisheh-ye Diger (Pemikiran Alternatif) yang
diketuai oleh Abdul Karim Soroush, seorang professor bidang falsafah di sana
yang telah menggerakkan arus perubahan di Iran sebagaimana pernah dinyatakan
oleh Asef Bayat dalam syarahannya bertajuk “The Coming of a Post-Islamist
Society”pada Mei 1996 di American University, Kaherah Mesir.[xvi]
Adalet ve Kilkanma Partisi dan Sekularisme
Setelah Fazilet Partisi diharamkan
pada Jun 2001, kumpulan reformis tidak memilih untuk bersama-sama dengan
pemikiran Erbakan mana kumpulan Gelenekciler yang telah menubuhkan Saadet
Partisi (SP – Felicity Party) sebaliknya mengambil keputusan untuk
bersama-sama dengan Adalet ve Kilkanma Partisi (AKP – Justice and
Development Party) yang telah ditubuhkan pada 14 Ogos 2001. AKP telah
menunjukkan rekod baik dan pemerintahan yang disenangi rakyat apabila telah
memenangi ketiga-tiga pilihanraya umum yang disertai iaitu pada 3 November 2002
(peratusan undi sebanyak 34.26%), 22 Julai 2007 (peratusan undi, 46.58%) dan 12
Jun 2011 (peratusan undi, 49.83%) dengan 326 kerusi parlimen.[xvii]
Kemenangan AKP yang hangat diperkatakan
ternyata telah menyebabkan masyarakat dunia menghalakan tumpuan kepada “apa” di
sebalik kejayaan itu, sementelah Turki sangat dikenali sebagai sebuah negara
yang mempunyai sejarah military coup yang panjang dan kompleks. AKP
sebagaimana ditegaskan oleh para pimpinan mereka telah memberikan keyakinan
kepada warganegara mereka dan dunia luar mengenai komitmen jitu terhadap
demokrasi, hak asasi manusia, kebebasan individu dan sebagainya.[xviii]
Berhubung hubungan antara agama dan negara
pula, Turki sememangnya dikenali sentiasa hangat dengan persoalan ini
terutamanya sejak Kemal mengambil alih pemerintahan negara. Berbanding posisi
Erbakan dan rakan-rakan seangkatannya yang tertonjol dalam parti-parti yang
ditubuhkan mereka, AKP telah membuat penegasan bahawa urusan kenegaraan
mestilah tidak dicampuri dengan urusan keagamaan, sebaliknya seseorang individu
masih boleh setia dengan keimanan agama masing-masing.[xix]
Jelas kelihatan AKP mempelajari sesuatu
yang besar sepanjang pengalaman mereka bersama-sama dengan angkatan Erbakan.
Disebabkan itu sebahagian sarjana berhujah bahawa pimpinan AKP lebih selesa
dengan passive secularism (sesebuah negara bersifat neutral dengan
pelbagai agama, tetapi mengizinkan ia wujud aktif di ruang awam) yang lebih
dekat dengan model Amerika Syarikat berbanding assertive secularism
(sesebuah negara mengamalkan pendekatan sekular di ruang awam dan mengehadkan
agama untuk muncul di ruang peribadi semata-mata) yang tertonjol pada
pendekatan negara seperti Perancis.[xx]
[i]
Azzam Tamimi, Rachid Ghannouchi: A Democrat Within Islamism (New York:
Oxford University Press, 2001) h. 109.
[ii]
Makalah ini ada disiarkan di Jurnal Insight Turkey Vol. 14/ No. 2/ 2012 pp.
37-57.
[iii]
Ahmet T. Kuru, The Rise And Fall of Military Tutelage in Turkey: Fears of
Islamism, Kurdism and Communism h. 38
[iv] Ihsan Yilmaz, Beyond
Post-Islamism: Transformation of Turkish Islamism Toward ‘Civil Islam’ and Its
Potential Influence in The Muslim World h. 256. (Makalah ini ada disiarkan
di Jurnal European Journal of Economic and Political Studies)
[v] Ibid. h. 256
[vi]
Ibid. h. 256
[vii] Azzam Tamimi, Rachid Ghannouchi: A
Democrat Within Islamism (New York: Oxford University Press, 2001) h. 109.
(“In Turkey, it was regarded by Kemalism an essential
part of the process whereby modern political institutions could be constructed.
Tunisia and Algeria are two Arab North African countries where laicism is
advocated or adopted varying intensities.”)
[viii]
Ihsan Yilmaz, Beyond
Post-Islamism: Transformation of Turkish Islamism Toward ‘Civil Islam’ and Its
Potential Influence in The Muslim World h. 256.
[ix]
Ibid. H. 257
[x] Vali Nasr, The Rise of Muslim
Democracy h. 22
[xi] Ihsan Yilmaz, Beyond
Post-Islamism: Transformation of Turkish Islamism Toward ‘Civil Islam’ and Its
Potential Influence in The Muslim World h. 257
[xii] Yildiz, Ahmet, Politico-Religious
Discourse of Political Islam in Turkey: The Parties of National Outlook,
Muslim World, Vol 93, Issue 2, h. 199
[xiii]
Ihsan Yilmaz, Muslim Democrat in Turkey and Egypt: Participatory Politics as
a Catalyst, h. 96 (Makalah ini ada disiarkan di Jurnal Insight Turkey Vol.
11 / No. 2 / 2009 / pp. 93-112)
[xiv] Ihsan Yilmaz, Beyond
Post-Islamism: Transformation of Turkish Islamism Toward ‘Civil Islam’ and Its
Potential Influence in The Muslim World h. 267
[xv] Ibid. 271
[xvi]
Makalah
ceramah ini diterbitkan dengan judul yang sama di jurnal Critique:
Critical Middle Eastern Studies, Vol. 5, Issue 9 (Fall, 1996), h. 43-52. Berkenaan situasi
Iran, boleh dibaca dalam sebuah tulisan saya bertajuk Revolusi Pasca-Islamisme
[xviii]
Ihsan Yilmaz, Muslim Democrat in Turkey and Egypt: Participatory Politics as
a Catalyst, h. 96 (Makalah ini ada disiarkan di Jurnal Insight Turkey Vol.
11 / No. 2 / 2009 / pp. 93-112)
[xix] Yildiz, Ahmet, Politico-Religious
Discourse of Political Islam in Turkey: The Parties of National Outlook,
Muslim World, Vol 93, Issue 2, h. 199
[xx] Senem Aydin and Rusen Cakir, Political
Islam in Turkey, h. 7 (Makalah ini merupakan sebuah kertas kajian terbitan
Center For European Policy Studies)
0 comments:
Post a Comment